Tổ chức và hoạt động luật sư ở Canada

Hiệp hội Luật sư Canada (CBA) ra đời từ năm 1896, là tổ chức tập hợp rộng rãi các thành viên là thẩm phán, luật sư, công chứng viên, giáo viên và sinh viên luật khắp lãnh thổ Canada để nói lên tiếng nói của cộng đồng pháp lý Canada.

Hiện nay, Hiệp hội Luật sư Canada gồm 37.000 hội viên, có một văn phòng quốc gia ở Thủ đô Ottawa và các chi nhánh ở khắp các tỉnh và vùng lãnh thổ. Trong đó, Hiệp hội Luật sư Bang Ontario (OBA) - một chi nhánh của CBA có đến 17.000 thành viên, chiếm 2/3 trong tổng số luật sư hành nghề tại Canada. Các thành viên tham gia hiệp hội luật sư trên cơ sở nguyên tắc tự nguyện, không bắt buộc (ngoại trừ bang New Brunswick vì đã có một thỏa thuận với Hiệp hội Luật sư nên các luật sư ở đây bắt buộc phải tham gia Hiệp hội Luật sư của bang New Brunswick). Hiệp hội Luật sư Canada hoạt động dựa trên tôn chỉ, mục đích là thúc đẩy hệ thống tư pháp công bằng, tạo điều kiện cải cách pháp luật hiệu quả, duy trì sự bình đẳng trong ngành pháp lý để đảm bảo không có sự phân biệt đối xử với luật sư. Đây là tổ chức đấu tranh cho quyền lợi của luật sư Canada và pháp luật Canada, đồng thời thúc đẩy hoạt động của các thành viên nhằm tích cực tham gia với cộng đồng pháp lý của Canada trong các vấn đề quan tâm chung và cùng có lợi. Các luật sư hợp tác với các chính trị gia, thẩm phán, chính sách công hàng đầu trong ngành pháp lý và cùng với hiệp hội luật sư luôn chú trọng hoạt động tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp lý cũng như các khuynh hướng pháp lý toàn cầu cho mọi đối tượng, đặc biệt là sinh viên luật. CBA cũng quan tâm tới việc đưa ra các kiến nghị thúc đẩy quá trình hoàn thiện các quy tắc pháp lý và cải thiện hoạt động hành chính tư pháp tại Canada.

Liên đoàn Luật xã hội của Canada (Federation of Law Societies of Canada) là cơ quan điều phối quốc gia của các tỉnh, bang và lãnh thổ trong toàn Canada. Liên đoàn gồm hơn 100.000 luật sư, 4.000 công chứng viên Quebec và 6.000 trợ lý luật sư của bang Ontario. Bất cứ luật sư nào ở Canada và công chứng viên của Quebec muốn hành nghề luật cũng phải tham gia vào Liên đoàn Luật xã hội, họ phải đóng phí hoạt động của Liên đoàn và cũng để duy trì chứng chỉ luật sư, chứng chỉ công chứng. Nếu như Hiệp hội Luật sư Canada là thiết chế tự nguyện, không bắt buộc các luật sư phải tham gia thì việc trở thành thành viên của Liên đoàn Luật xã hội Canada là bắt buộc. Mục đích hoạt động của Liên đoàn này là hoạt động pháp luật nhằm phục vụ lợi ích công cộng. Liên đoàn Luật xã hội Canada có vai trò quan trọng trong việc thiết lập các tiêu chuẩn để tuyển chọn nghề luật sư, công chứng. Đồng thời đưa ra các quy tắc ứng xử nghề nghiệp của các thành viên trong tỉnh, bang và các vùng lãnh thổ của họ. Liên đoàn Luật xã hội cũng là tổ chức có quyền đưa ra các biện pháp kiểm toán, giám sát việc thực hiện các quy tắc nghề nghiệp; tiếp nhận các khiếu nại, tố cáo, tiến hành các biện pháp điều tra về khiếu nại, tố cáo đối với những vi phạm của các thành viên về các tiêu chuẩn đạo đức và chuẩn mực của nghề luật. Hiện nay, Liên đoàn Luật xã hội có tiếng nói quan trọng không chỉ trong việc bảo vệ quyền của công chúng mà còn có vai trò quan trọng trong việc yêu cầu nhà nước đưa ra các biện pháp để thực hiện nguyên tắc độc lập tư pháp, bảo vệ quyền luật sư và khách hàng cũng như các vấn đề khác liên quan đến việc thi hành công lý và pháp quyền.

Đào tạo luật sư và các bước trở thành luật sư hành nghề ở Canada

Để hành nghề luật tại Canada, luật sư phải trải qua một quá trình đào tạo hết sức gian khổ gồm các giai đoạn như sau:

Giai đoạn thứ nhất: tốt nghiệp đại học chuyên ngành khoa học tự nhiên hoặc khoa học xã hội, nhận bằng cử nhân hoặc hoàn thành 90 giờ tín chỉ (ba năm) đối với bằng cử nhân, trước khi vào trường luật. Mỗi trường luật ở Canada đều đưa ra yêu cầu và tiêu chuẩn riêng của mình về giáo dục đại học. Do đó, người học phải hoàn thành các yêu cầu đó trước khi vào trường luật. Hầu hết đối với các trường là yêu cầu về tài chính, còn lại là các yêu cầu về các khóa học nhất định được tổ chức. Giáo dục Canada được quy định trên một cấp tỉnh, không có cơ quan kiểm định quốc gia cho các trường cao đẳng và đại học của Canada. Các tổ chức chính phủ công nhận các trường cao đẳng và đại học nhất định theo thẩm quyền. Do đó, một số hiệp hội quốc gia thiết lập các tiêu chuẩn chất lượng và điều chỉnh các trường cao đẳng và đại học như: Hiệp hội các trường Đại học và Cao đẳng của Canada (AUCC), Hiệp hội các trường Đại học Khối thịnh vượng chung, Hội đồng đánh giá chất lượng bằng cấp của British Columbia Campus, Hội đồng Chất lượng Alberta, Hội đồng Chất lượng Giáo dục Ontario, Hội đồng các trường Đại học đào tạo Chương trình Kiểm toán Manitoba-Saskatchewan, Hội đồng Giáo dục Đại học Maritime. Do vậy, nếu trường đại học nào được công nhận bởi một trong các tổ chức nêu trên là cơ sở đảm bảo rằng các trường luật của Canada sẽ chấp nhận bằng cấp của trường đại học đó là hợp lệ.

Giai đoạn thứ hai: trải qua kỳ thi có tính cạnh tranh cao (Law School Admission Test), người trúng tuyển là những người có số điểm cao nhất sẽ được nhận vào học trường luật tại Canada và nhận bằng cử nhân luật. Cuộc thi đầu vào tiêu chuẩn này được tổ chức 4 lần trong một năm. Để chuẩn bị cho kỳ thi này, có thể truy cập tài liệu học tập miễn phí, các đề thi kiểm tra thực hành và câu hỏi, đáp án mẫu tại Website LSAT . Bên cạnh đó, có thể tham gia các các khoá thi thử để chuẩn bị cho kỳ thi lấy chứng chỉ LSAT ở Canada[1].

Cuộc thi LAST gồm 3 nội dung chính:

(1) Đọc hiểu - gồm tài liệu dài, phức tạp tương tự như thông tin mà bạn sẽ gặp phải ở trường luật và nghề luật. Thí sinh phải trả lời các câu hỏi dựa vào khả năng của họ để hiểu, làm suy luận và rút ra kết luận từ những đoạn này.

(2) Lý luận - Phân tích (Reasoning- Analytical): thí sinh thể hiện khả năng xem các mối quan hệ và rút ra kết luận được thử nghiệm ở đây.

(3) Lý luận logic: thí sinh phải thể hiện được những điểm mạnh và điểm yếu trong lập luận của mình được đưa ra trong phần này của bài thi LSAT. Sau đó, thí sinh cần trình bày một mẫu văn bản về một chủ đề nhất định. Điều này sẽ được gửi đến các trường luật mà thí sinh đó muốn nộp hồ sơ.

Việc nộp đơn để thi lấy chứng chỉ LSAT dễ dàng và nhanh chóng vì được thực hiện trực tuyến. Các đề thi LSAT được đưa ra vào thứ Tư và thứ Bảy trong tháng hai, tháng sáu, tháng mười và tháng mười hai. Hiện nay ở Canada có rất nhiều trung tâm kiểm tra LSAT[2]. Người đỗ kỳ thi này sẽ có số điểm LSAT từ 120 điểm đến180 điểm và kết quả thi sẽ được gửi đến người thi sau 3 tuần.

Giai đoạn thứ ba, các luật sư phải nghiên cứu Hướng dẫn chính thức về các trường luật Canada để nắm rõ thủ tục nộp đơn vào các trường luật ở Canada phù hợp với nguyện vọng của thí sinh. Ở Canada có hai truyền thống pháp lý: hệ thống dân luật và hệ thống luật chung. Hệ thống dân luật (Civil law) chiếm ưu thế ở Bang Quebec; Hệ thống luật chung (Common law) chiếm ưu thế trong tất cả các tỉnh và vùng lãnh thổ khác của Canad. Nếu Luật sư muốn hành nghề ở Quebec, thì phải học và tốt nghiệp từ một trường luật Quebec. Ngược lại, nếu luật sư có ý định hành nghề luật chung ở Canada thì phải tốt nghiệp từ một trong các trường Luật chung tại các tỉnh, vùng lãnh thổ khác. Canada có các thỏa thuận di chuyển giữa các tỉnh, vùng lãnh thổ cho phép luật sư được cấp phép tại một bang có hệ thống pháp luật chung để hành nghề. Do vậy, các trường đại học luật của mỗi bang sẽ có quy định riêng về yêu cầu và các cách thức nộp đơn xin học vào trường đó.

Đối với các Trường Luật ở Tỉnh/ Bang Ontario, hồ sơ phải nộp trực tuyến và phải có: bảng điểm đại học, thư giới thiệu, quá trình tham gia hoạt động cộng đồng, nguyện vọng cá nhân và điểm LSAT.

Đối với các trường Luật ở các tỉnh khác, mỗi trường luật có chính sách nhập học riêng của mình song không thể thiếu là yêu cầu trình bày về nguyện vọng của người nộp đơn cùng với điểm thi LAST và bằng cử nhân.

Giai đoạn thứ tư: công nhận tốt nghiệp đại học Luật ở Canada. Chỉ những Trường đại học luật có tên niêm yết công khai trên website của Hiệp hội Luật sư Canada thì người học mới được chấp thuận và công nhận là tốt nghiệp Luật ở Canada[3].

Đối với những người không học trường luật ở Canada song vẫn mong muốn trở thành một luật sư hành nghề tại Canada thì bằng cử nhân luật phải được sự chấp thuận bởi Ủy ban Quốc gia về Công nhận (NCA). Uỷ ban này sẽ tiếp nhận bằng cấp và trực tiếp thẩm định về kinh nghiệm của người có bằng cấp trong khối pháp luật chung (common law), từ đó Uỷ ban sẽ xác định những chứng chỉ, môn học người đó phải hoàn thành tại một trường luật ở Canada. Họ cũng có thể được yêu cầu để tham dự kỳ thi để đủ điều kiện cho cấp giấy phép. Nếu đủ điều kiện, người đó sẽ được cấp một Giấy chứng nhận để có thể sử dụng khi muốn hành nghề luật sư theo khối pháp luật chung của tỉnh, bang mà luật sư đó muốn hành nghề.

Giai đoạn thứ năm: thực tập nghề luật sư. Sau 3 năm học tại trường luật, hoàn thành một chương trình cử nhân hoặc chương trình tiến sĩ, sinh viên phải thực tập tại các công ty luật hoặc toà án, cơ quan Nhà nước hoặc các bộ phận pháp lý của chính phủ hay một công ty. Luật sư thực phải làm với thời gian đầy đủ nhưng mức lương tập sự hết sức khiêm tón. Thời gian thực tập từ mười tháng đến một năm, tùy thuộc vào địa bàn tỉnh, bang hoặc vùng lãnh thổ mà người đó sẽ hành nghề. Mỗi tổ chức luật sư của từng tỉnh, bang hoặc vùng lãnh thổ đều quản lý một khóa học hoặc thiết lập các kỳ thi sát hạch. Các kỳ thi sát hạch sẽ phải được hoàn thành trước khi một luật sư có thể được nhận vào hành nghề tại tỉnh đó. Các khoá học và kỳ thi bao gồm một loạt các chủ đề, đồng thời nhấn mạnh về kiến ​​thức, kỹ năng hành nghề luật sư và quy tắc đạo đức của nghề luật sư. Các đánh giá trong kỳ thi này được thiết kế để đảm bảo rằng các luật sư mới đã có đủ kiến ​​thức, kỹ năng, thái độ và liêm chính để làm việc ở một tổ chức luật sư chuyên nghiệp.

Hiện nay, các tỉnh, bang, vùng lãnh thổ đều có Hiệp hội luật sư của tỉnh, bang, vùng lãnh thổ. Mỗi Hiệp hội đều căn cứ vào điều kiện và mặt bằng pháp lý của tỉnh, bang của mình để quy định về các khoá học tuyển sinh luật sư và các kỳ thi với mục đích tìm ra những sinh viên luật giỏi nhất làm việc ở tỉnh, bang của mình. Đây cũng là bộ lọc cho việc hình thành nguồn thẩm phán trong các toà án ở tỉnh, bang. Một trong những tỉnh, bang, vùng lãnh thổ của Canada có quy định nghiêm ngặt về việc cấp chứng chỉ hành nghề luật sư là tỉnh, bang Ontario. Hiệp hội Luật sư thượng thẩm Canada là tổ chức có quyền quy định về Khóa học Tuyển sinh luật sư hành nghề tại Ontario bao gồm tự học trực tuyến về các nội dung sau: Bất động sản, Wills và Estates, Luật kinh doanh, Luật Gia Đình, Luật hình sự, Luật Dân sự và Luật hiến pháp. Sau đó phải vượt qua hai kỳ thi cấp giấy phép chính bao gồm thi luật sư bào chữa và cố vấn pháp lý. Mỗi bài thi mất khoảng bảy giờ để hoàn thành. Sau khi hoàn thành bước này, cần phải hoàn thành một kỳ thực tập 10 tháng. Trong thời gian này, luật sư thực tập sẽ giúp việc cho một luật sư giữ vị trí quan trọng (có quyền phê duyệt công việc của luật sư tập sự), nhận sự hướng dẫn cũng như đánh giá giữa nhiệm kỳ. Đồng thời, luật sư tập sự đó cũng phải hoàn thành trách nhiệm tư vấn, trợ giúp pháp lý trực tuyến, tham gia khóa bồi dưỡng luật sư trong thời gian thực tập. Kết thúc kỳ thực tập, luật sư hướng dẫn phải báo cáo tiến độ, đạo đức và trình độ đến Hiệp hội Luật thượng thẩm Canada. Như vậy, khi đã hoàn thành tất cả các bước trên, luật sư thực tập sẽ được gọi đến Hiệp hội luật sư tại Ontario, nhận giấy chứng nhận hành nghề luật sư, tuyên thệ nhậm chức và ghi danh như là một Luật sư của Tòa án cấp phúc thẩm và Tòa Thượng Thẩm Tư pháp của Ontario.

Đối với Bang British Columbia ( Law Society of British Columbia ), Luật sư đó phải hoàn thành một chương trình 12 tháng gồm: chín tháng thực tập trong một công ty luật hoặc nơi làm việc hợp pháp khác. Đồng thời phải có được vị trí thực tập riêng và làm việc toàn thời gian liên tục ít nhất chín tháng; Hoàn thành 10 tuần Khóa học chuyên nghiệp Pháp lý Đào tạo (PLTC) . Khóa học này bao gồm hành nghề pháp luật và thủ tục, kỹ năng pháp lý, đạo đức và thực hành quản lý. Các lớp học được tổ chức tại Hội Luật tại Vancouver và tại Đại học Camosun College ở bang Victoria; sau đó luật sư tập sự phải vượt qua hai kỳ thi kiểm tra trình độ chuyên môn về các nội dung:Tố tụng dân sự; biện pháp khắc phục nợ; tố tụng hình sự; Luật gia đình, Luật Thương mại, Luật Công ty, Chuyển nhượng, Estates, Quản lý Thực hành, trách nhiệm nghề nghiệp. Sau khi hoàn thành các nội dung trên, luật sư nhận được một email từ Hội Luật xã hội của Bang British Columbia bao gồm cuộc gọi và giấy chấp nhận. Luật sư này phải được tổ chức lễ công nhận chính thức trong tòa án để làm luật sư và tuyên thệ làm cố vấn pháp luật trước khi có đủ điều kiện để hành nghề luật sư ở British Columbia.

Mối quan hệ của luật sư và toà án

Trong quá trình hoạt động, các luật sư thường có mối quan hệ rất chặt chẽ với các thẩm phán, tham gia các hoạt động do Liên đoàn Luật sư Liên Bang, Đoàn luật sư các Bang tổ chức để trao đổi thông tin, nâng cao kỹ năng nghề nghiệp và thực hiện cả chức năng tuyên truyền, phổ biến pháp luật, giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường luật. Tuy nhiên, khi gặp gỡ, trao đổi thông tin với thẩm phán và sinh viên luật, luật sư và thẩm phán không được tiết lộ thông tin vụ án mà họ đang thụ lý. Để thực hiện chức năng thúc đẩy hoạt động của luật sư Canada, Hiệp hội Luật sư Canada đã thành lập các diễn đàn và mỗi diễn đàn sẽ bầu ra một luật sư là người phụ trách của diễn đàn đó. Đồng thời thành lập các Ban liên lạc với thẩm phán ở Tòa án tối cao để nhằm mục đích gặp gỡ, trao đổi các vấn đề mang tính chất thiết thực như hoàn thiện quy trình xét xử, chính sách pháp luật. Tháng 6 hàng năm, thành viên Ban lãnh đạo Hiệp hội Luật sư Canada đều tham dự buổi chiêu đãi thường niên do Tòa án tối cao tổ chức. Thông qua các cuộc họp thường niên này, mối quan hệ giữa tòa án tối cao và Hiệp hội luật sư Canada được thúc đẩy làm động lực cho quá trình tham vấn hoàn thiện chính sách pháp luật và quy trình tố tụng tại tòa án, đảm bảo cho tư pháp độc lập và vì con người.

Vấn đề đặt ra đối với việc phát triển tổ chức và hoạt động của luật sư đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay

Qua nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của luật sư, các bước để trở thành luật sư Canada có thể rút ra bài học sau:

Thứ nhất, hệ thống tư pháp của Canada được thiết lập và hoạt động trên cơ sở nguồn nhân lực chất lượng cao - đó là các luật sư được đào tạo chuyên nghiệp, khoa học. Theo đó, chất lượng đào tạo phụ thuộc cả đầu vào (quá trình tuyển chọn sinh viên đại học Luật) và đầu ra (tốt nghiệp). Đồng thời, chất lượng đào tạo sinh viên luật còn phụ thuộc vào chất lượng của chính trường luật nơi tuyển sinh, đào tạo và cấp bằng tốt nghiệp cho sinh viên luật.

Thứ hai, tổ chức nghề nghiệp của luật sư phong phú gồm hai thiết chế Hiệp hội luật sư Canada và Liên đoàn Luật xã hội Canada cấp liên bang và cấp tỉnh, bang, vùng lãnh thổ. Hai tổ chức nghề nghiệp luật sư này là hai thiết chế riêng, có tôn chỉ mục đích và sứ mệnh cụ thể song đều giống nhau một điểm là bảo vệ quyền con người, quyền lợi của luật sư Canada, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền và trách nhiệm phát hiện mâu thuẫn của hệ thống pháp luật, hệ thống tư pháp và đưa ra các kiến nghị, giải pháp hoàn thiện.

Thứ ba, tính tự quản của Hiệp hội luật sư Canada và Liên đoàn Luật xã hội Canada rất cao. Hiệp hội và Liên đoàn của các tỉnh, bang và vùng lãnh thổ đều thể hiện uy tín của luật sư bằng việc ban hành quy định về điều kiện của Luật sư hành nghề tại tỉnh, bang hay vùng lãnh thổ đó ban hành các chương trình đào tạo luật sư thực tập riêng, đưa ra các yêu cầu về các cuộc thi sát hạch đồng thời kiểm soát chặt chẽ quá trình tiếp nhận hồ sơ xin cấp giấy chứng nhận luật sư để đảm bảo không có luật sư nào hành nghề tại tỉnh, bang hay vùng lãnh thổ của Canada không qua đào tạo và quy trình tập sự nghiêm ngặt.

Thứ tư, trong hệ thống tư pháp của Canada, luật sư và các tổ chức nghề nghiệp của luật sư giữ vai trò quan trọng trong việc bảo vệ Hiến pháp, pháp luật, công lý và quyền con người. Luật sư là nguồn duy nhất để bổ nhiệm thẩm phán nên việc quản lý luật sư về tổ chức, hành nghề, đào tạo và đạo đức được chú trọng. Hầu hết toà án các bang đều đưa ra quy định luật sư hành nghề ở địa bàn nào thì được nộp hồ sơ tại toà án ở địa bàn đó để được bổ nhiệm làm thẩm phán của địa bàn đó sau một thời gian dài làm luật sư (thông thường 10 năm hoặc 15 năm). Quy định này xuất phát từ yêu cầu của thực tế: muốn làm thẩm phán của địa bàn nào thì phải có kinh nghiệm về hoạt động tư pháp ở tỉnh đó, hiểu được truyền thống pháp lý của địa phương, nhu cầu pháp lý của người dân nơi đó.

Thứ năm, các luật sư của Canada không chỉ làm việc ở công ty luật, văn phòng luật mà có thể làm việc ở các cơ quan nghiên cứu, các trường đại học, các văn phòng của các bộ, cơ quan chính phủ, các văn phòng công chứng. Điều đó cho thấy, thẩm phán được bổ nhiệm từ luật sư có kinh nghiệm làm việc theo chế độ chuyên nghiệp, chuyên gia ở mọi lĩnh vực tạo nên sự đa dạng và chuyên nghiệp của thẩm phán ở Canada.

Thứ sau, cải cách tư pháp ở Canada giai đoạn hiện nay đang tập trung vào ứng dụng công nghệ thông tin để đẩy nhanh các thủ tục do toà án thực hiện như thụ lý vụ án, giải quyết án, công khai bản án bằng việc xuất bản bản án. Đây cũng là biện pháp giúp luật sư ở Canada giám sát hoạt động của các thẩm phán, cơ quan điều tra và các cơ quan nhà nước, cá nhân có liên quan trong quá trình giải quyết vụ án. Thông qua hành nghề luật sư tại toà án và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, luật sư phát hiện mâu thuẫn, bất cập trong quản lý hành chính tư pháp, đưa ra các biện pháp phân định thẩm quyền quản lý hành chính tư pháp và thẩm quyền tố tụng, bảo đảm tư pháp độc lập.

---*---

[1] LSAT Prep khóa học , Oxford Seminars, Locations Trên khắp Canada; LSAT Prep , Trung tâm Prep Richardson, Toronto; Miễn phí mẫu LSAT thử nghiệm , LSAT Center, trực tuyến

[2] Bang Alberta (Bow Valley College, Calgary; Đại học Calgary, Calgary; Đại học Alberta, Edmonton; Grande Prairie Regional College, Grande Prairie; Canada University College, Lacombe; Đại học Lethbridge, Lethbridge), Bang British Columbia (Đại học College of Fraser Valley, Abbotsfor, Columbia Institute of Technology, Burnaby Anh, Đại học Thompson Rivers, Kamloops, Học viện Học tập, Prince George, Ashton College, Vancouver, Đại học British Columbia, Vancouver, Camosun College, Victoria, Đại học Victoria, Victoria, Manitoba, Cao đẳng cộng đồng Assiniboine, Brandon, Đại học Brandon, Brandon, Đại học Manitoba, Winnipeg), Bang New Brunswick (Đại học New Brunswick, Fredericton, Đại học Mount Allison, Sackville), Bang Newfoundland (Đại học Newfoundland - Grenfell Campus, Corner Brook, Đại học Newfoundland, Saint John), Vùng lãnh thổ Tây Bắc (Aurora College, Yellowknife), Bang Nova Scotia (Đại học Xavier, Antigonish, Đại học Dalhousie, Halifax, Đại học Cape Breton, Sydney), Bang Nunavut (Nunavut Arctic College, Cambridge Bay, Nunavut Arctic College, Iqaluit), Bang Ontario (Loyalist College, Belleview, Saint Lawrence College, Cornwall, Đại học McMaster, Hamilton, KLC College, Kingston, Đại học Queen, Kingston, Saint Lawrence College, Kingston, Fanshawe College, London, Đại học Western Ontario, London, Canadore College, North Bay, Carleton College, Ottawa, Đại học Ottawa, Ottawa, Đại học Trent, Peterborou, Đại học Algoma, Sault Ste Marie, Cambri College, Sudbury, Đại học Laurentian, Sudbury, Đại học Lakehead, Thunder Bay, Humber College, Toronto, Queen Collegiate, Toronto, Đại học Toronto, Toronto, Đại học York - Trường Luật Osgoode Hall, Toronto, Đại học Waterloo-St. Đại học Jerome, Waterloo, Đại học Wilfred Laurier, Waterloo, Niagara College, Welland, Đại học Windsor Khoa Luật, Windsor, Đại học Windsor, Windsor), Đảo Prince Edward (Đại học Đảo Prince Edward, Charlottetown), bang Quebec (Đại học McGill, Montreal) Bang Saskatchewan (Đại học Regina, Regina, Đại học Saskatchewan, Saskatoon), Bang Yukon (Yukon College, Whitehorse).

[3] Tất cả các trường được liệt kê dưới tên: “Trường Luật ở Canada" dưới đây, bao gồm:Universite Laval, thành phố Quebec, Quebec, Đại học Ottawa Khoa Luật , Ottawa, Ontario, Đại học Sherbrooke , Sherbrooke, Quebec,Đại học Montreal , Montreal, Quebec, McGill Đại học Khoa Luật , Montreal, Quebec, Université du Québec à Montréal (UQAM) , Montreal, Quebec. Các trường đào tạo Common law gồm: Alberta (Đại học Alberta Khoa Luật , Edmonton, Đại học Calgary Khoa Luật , Calgary), British Columbia (Đại học British Columbia Khoa Luật , Vancouver, Đại học Victoria Khoa Luật , Victoria),Manitoba (Đại học Manitoba Khoa Luật , Winnipeg), New Brunswick (Đại học New Brunswick Khoa Luật , Fredericton), Nova Scotia (Đại học Dalhousie Schulich School of Law , Halifax), Ontario (Nữ hoàng của Đại học Khoa Luật , Kingston, Đại học Tây, Canada , London, Đại học Ottawa Khoa Luật , Ottawa, Đại học Toronto Khoa Luật , Toronto, Trường Luật Osgoode Hall, Đại học York , Toronto, Đại học Windsor Khoa Luật , Windsor), Quebec (McGill Đại học Khoa Luật , Montreal), Saskatchewan (Đại học Saskatchewan Khoa Luật , Saskatoon).

PGS.TS.Trương Thị Hồng Hà